تفاوت متره باز و بسته
در متره باز، فقط حجم کار مشخص میشود و قیمتها هنگام اجرا یا پس از آن تعیین میگردد، اما در متره بسته، مبلغ نهایی از ابتدا مشخص و قطعی است و تغییرات بعدی معمولاً در قرارداد لحاظ نمیشود. به طور خلاصه میتوان گفت که تفاوت متره باز و بسته در نحوه قیمتگذاری و مدیریت هزینههای پروژه است.
در این مقاله با زبانی ساده توضیح دادهایم که هرکدام از این روشها چه مزایا و معایبی دارند، در چه شرایطی باید از آنها استفاده کرد، و چه تفاوتهای کلیدیای بینشان وجود دارد تا بتوانید برای پروژهتان تصمیمی حرفهای و آگاهانه بگیرید.
فهرست مطالب
متره باز چیست؟
متره باز، مدلی از برآورد هزینه در پروژههای ساختمانی است که در آن قیمت واحد هر آیتم یا فعالیت مشخص نیست و معمولاً بعد از اجرای کار و براساس فهرست بها، صورتوضعیت نوشته میشود. به زبان ساده، شما فقط حجم یا مقدار کار را مشخص میکنید و قیمتگذاری بهصورت جداگانه و معمولاً بعد از انجام یا در حین اجرای پروژه انجام میشود.
در پروژههایی که با متره باز پیش میروند، معمولاً شرایط بهگونهای است که هنوز نمیشود رقم دقیقی برای هزینهها تعیین کرد؛ چون یا طرح نهایی نشده، یا ممکن است در حین اجرا تغییرات زیادی اتفاق بیفتد. به همین دلیل است که این روش بیشتر در قراردادهای فهرستبهایی یا پروژههایی که نیاز به انعطافپذیری دارند، استفاده میشود.
در این نوع قراردادها، طرفین باید دقت زیادی داشته باشند؛ چون اگر متره بهدرستی انجام نشود یا صورتوضعیت دقیق نباشد، ممکن است بعداً اختلافات زیادی بین کارفرما و مجری پروژه بهوجود بیاید. به همین دلیل، توصیه ما این است که متره باز همیشه توسط افراد حرفهای انجام شود که هم به فهرستبها تسلط دارند و هم تجربه کافی در تنظیم صورتوضعیت دارند.
متره بسته چیست؟
در متره بسته، بر خلاف متره باز، قیمت نهایی آیتمها از ابتدا مشخص است و پیمانکار موظف است کل کار را با مبلغ تعیینشده انجام دهد، فارغ از اینکه در طول پروژه چه تغییراتی رخ بدهد یا چه مشکلاتی پیش بیاید. در واقع، کارفرما و پیمانکار قبل از شروع کار بر سر یک مبلغ مشخص به توافق میرسند و این عدد معمولاً در قرارداد قید میشود.
متره بسته بیشتر در پروژههایی استفاده میشود که طراحی نهایی کامل است و قرار نیست تغییرات عمدهای در طول اجرا ایجاد شود. در این حالت، کارفرما ترجیح میدهد از همان ابتدا بداند که هزینه کل پروژه چقدر خواهد شد و با خیال راحت، برنامهریزی مالی کند.
متره بسته اگرچه برای کارفرما اطمینان بیشتری ایجاد میکند، اما در عین حال ریسک بیشتری برای پیمانکار دارد. اگر قیمتگذاری دقیق انجام نشود، یا آیتمی فراموش شود، پیمانکار باید از جیب خودش آن را جبران کند. به همین دلیل است که انجام متره بسته نیازمند دقت و تجربه بالا در برآورد تمام آیتمهای پروژه است.
جدول تفاوت متره باز و بسته
| معیار مقایسه | متره باز | متره بسته |
|---|---|---|
| نحوه قیمتگذاری | قیمت واحدها بعداً تعیین میشود (بر اساس فهرست بها یا توافق ثانویه) | قیمت کل پروژه یا آیتمها از ابتدا مشخص است |
| انعطافپذیری | بالا (امکان اعمال تغییرات در حین پروژه وجود دارد) | پایین (تغییرات نیاز به توافق جدید دارد) |
| شفافیت برای کارفرما | کمتر (مگر با کنترل دقیق صورتوضعیتها) | بیشتر (چون مبلغ نهایی از ابتدا مشخص است) |
| ریسک مالی پیمانکار | کمتر (طبق کار انجامشده هزینه دریافت میکند) | بیشتر (اگر هزینهها بالا برود، باید از جیب خود جبران کند) |
| مناسب برای چه پروژههایی؟ | پروژههای با طرح نهایی نامشخص یا احتمال تغییر بالا | پروژههایی با طراحی کامل و پایدار |
| قابلاستفاده در قراردادهای | فهرستبهایی، مدیریت پیمان | مقطوعالثمن، پیمانکاری کلید در دست |
چه زمانی باید از متره باز یا بسته استفاده کنیم؟
انتخاب بین متره باز و متره بسته تصمیمی نیست که بشود آن را صرفاً بر اساس سلیقه یا تجربه قبلی گرفت. این انتخاب باید براساس ماهیت پروژه، وضعیت طراحی، شرایط مالی کارفرما، و سطح ریسک قابلپذیرش پیمانکار انجام شود. در ادامه، چند سناریو را بررسی میکنیم که میتواند به شما در شناخت تفاوت متره باز و بسته و گرفتن تصمیم درست در پروژه خودتان کمک کند.
1- وقتی طراحی نهایی پروژه هنوز کامل نشده
در این حالت، متره باز انتخاب هوشمندانهتری است. چون هنوز امکان تغییر در نقشهها، متریال یا حتی حجم کار وجود دارد. مثلاً در یکی از پروژههای ساختمانی که ما در بناباما انجام دادیم، طراحی داخلی تا دو هفته قبل از اجرا نهایی نشده بود. اگر قرارداد بهصورت متره بسته بود، هر تغییر کوچکی باعث دعوا یا تعدیل قرارداد میشد. ولی چون متره باز بود، کار به نرمی پیش رفت.
2- وقتی کارفرما نیاز به کنترل دقیق روی بودجه دارد
اگر کارفرما میخواهد از همان ابتدا بداند دقیقاً چقدر باید هزینه کند و نمیخواهد درگیر تغییر قیمتها شود، متره بسته گزینه مناسبتری است. این روش بیشتر در پروژههایی کاربرد دارد که بودجه مشخص دارند و امکان افزایش هزینه وجود ندارد (مثلاً پروژههای شخصی یا بازسازیها).
3- وقتی پروژه بزرگ است و چند پیمانکار درگیر هستند
در پروژههای بزرگ و چندمرحلهای، استفاده از متره باز مزیت دارد چون بهراحتی میتوان حجم کار هر بخش را جداگانه محاسبه کرد و طبق پیشرفت کار صورتوضعیت نوشت. این مدل در مدیریت منابع مالی بهتر عمل میکند.
4- وقتی زمان اجرای پروژه کوتاه و مشخص است
در چنین شرایطی، متره بسته سرعت بالاتری دارد و اختلافات کمتری بین کارفرما و پیمانکار ایجاد میکند. چون همهچیز از اول مشخص شده و نیازی به بازنگریهای پیاپی در قیمتها نیست.
سوالات پرتکرار کاربران در رابطه با تفاوت متره باز و بسته
خیر. متره باز هم در پروژههای دولتی کاربرد دارد و هم در پروژههای خصوصی که طراحی هنوز نهایی نشده یا نیاز به انعطافپذیری در اجرا وجود دارد.
معمولاً خیر، مگر اینکه تغییرات اساسی ایجاد شود و توافق جدیدی بین طرفین صورت بگیرد. به همین دلیل، دقت در برآورد اولیه بسیار مهم است.
اگر پروژه در حال تغییر و توسعه باشد یا نقشهها نهایی نباشند، بله؛ اما برای پروژههای ساده و کوتاهمدت، متره بسته اقتصادیتر است.
متره بسته چون رقم نهایی مشخص است و از ابتدای کار میتوان برای بودجهبندی دقیق برنامهریزی کرد.
با استناد به فهرستبهای رسمی، بررسی دقیق صورتوضعیتها و استفاده از تیمهای حرفهای متره، میتوان قیمتها را شفاف و قابل دفاع تنظیم کرد.
جمعبندی
در این مقاله تفاوت متره باز و بسته را از جنبههای مختلف بررسی کردیم. در نهایت، انتخاب بین متره باز و متره بسته باید براساس نوع پروژه، وضعیت طراحی و سطح ریسکپذیری طرفین انجام شود. تجربه ما در بناباما نشان داده که این انتخاب، اگر درست و حرفهای انجام شود، میتواند از بسیاری از اختلافات، هزینههای ناخواسته و دوبارهکاریها جلوگیری کند. اگر هنوز نمیدانید کدام روش برای پروژه شما مناسبتر است، ما در تیم بناباما آمادهایم تا با بررسی دقیق شرایط، مشاوره تخصصی و خدمات متره و برآورد حرفهای به شما ارائه دهیم.
